تاثیر روش‌های مختلف خشک کردن (طبیعی و آون) بر زمان خشک کردن و برخی متابولیت‌های ثانویه گیاه دارویی بادرنجبویه (.Melissa officinalis L)

سابقه و هدف: بادرنجبویه گیاهی دارویی است که اسانس آن کاربرد فراوانی در صنایع دارویی، غذایی و بهداشتی داشته و همچنین دارای ترکیب اسید رزمارینیک می‌باشد، که امروزه بر علیه ویروس ایدز و درمان این بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرد. خشک کردن یکی از قدیمی‌ترین روش‌های نگهداری محصولات کشاورزی بعد از برداشت می‌باشد، این فرآیند شامل حذف رطوبت با استفاده از عمل تبخیر تا حد رسیدن به یک آستانه خاص بوده تا بتوان محصول را برای مدت طولانی انبار کرد و فعالیت‌های آنزیمی، میکروارگانیسم‌ها و مخمرها را که در آن موجب فساد شده را متوقف نمود. در فرآیند خشک کردن با توجه به نوع مواد مؤثره (آلکالوئید، اسانس، فلاونوئید و...)، باید روش مناسبی را برای آن انتخاب نمود. علاوه بر تأثیر فرآیند خشک کردن بر مدت ماندگاری محصولات، نتایج برخی مطالعات نیز نشان داده است که روش مورد استفاده برای خشک کردن تأثیر بسزایی بر عملکرد و محتوی متابولیت‌های ثانویه گیاهان دارویی دارد. مواد و روش‌ها: به منظور بررسی تأثیر روش‌های مختلف خشک کردن بر زمان خشک کردن و برخی متابولیت‌های ثانویه گیاه دارویی بادرنجبویه، آزمایشی به صورت طرح بلو کهای کامل تصادفی در سه تکرار به اجرا درآمد. که شامل خشک کردن در دماهای مختلف در آون (30،35،40،45،50،55،60درجه سانتی‌گراد) و روش طبیعی (خشک کردن در سایه، آفتاب و اتاق) مورد مقایسه قرار گرفتند. در روش‌های مختلف، خشک کردن نمونه‌ها تا زمانی که وزن آن‌ها به محتوای رطوبتی 0.1 بر پایه وزن خشک (یا 10 درصد بر پایه وزن تر) برسد، ادامه داشت. از نمونه‌های خشک شده جهت استخراج اسانس (درصد اسانس) و عصاره متانولی جهت اندازه‌گیری برخی متابولیت‌های ثانویه شامل میزان فنل کل، مقدار اسید رزمارینیک و فعالیت آنتی‌اکسیدانی استفاده گردید. اسانس از نمونه‌های خشک شده به روش تقطیر با آب و محتوای اسید رزمارینیک توسط دستگاه کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا (HPLC)، فعالیت آنتی اکسیدانتی توسط DPPH و میزان فنل کل از روش فولین سیوکالتو استفاده گردید. یافته‌ها: نتایج نشان داد بیشترین درصد اسانس (0.38 درصد) و فعالیت آنتی‌اکسیدانتی (83.19درصد) در خشک کردن با آون 30 درجه سانتی‌گراد حاصل گردید. بیشترین فنل کل (58.77 میلی‌گرم بر گرم وزن خشک) با آون 40 درجه سانتی‌گراد و اسید رزمارینیک (39.78 میلی‌گرم بر گرم وزن خشک) با استفاده از روش خشک کردن در اتاق حاصل گردید. در دمای 60 درجه سانتی‌گراد آون کمترین مقدار درصد اسانس (0.22درصد)، فعالیت آنتی‌اکسیدانتی (20.58 درصد) و اسید رزمارینیک (0.26 میلی‌گرم بر گرم وزن خشک) حاصل شد. در روش‌های مختلف خشک کردن، با افزایش دمای آون (60 درجه سانتی‌گراد)، کاهش متابولیت‌های ثانویه و دماهای 40-30 درجه سانتی‌گراد باعث افزایش متابولیت‌های ثانویه اندازه‌گیری شده در بادرنجبویه گردید. نتیجه‌گیری: بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق اگر هدف از خشک کردن گیاه دارویی بادرنجبویه، بدست آوردن میزان بالای اسانس باشد، خشک کردن با آون در دمای 30 درجه سانتی‌گراد توصیه می‌گردد، ولی اگر هدف دستیابی به میزان بالای اسید رزمارینیک باشد، خشک کردن در اتاق و دماهای 45-40 درجه سانتی‌گراد آون توصیه می‌گردد.